کارگاه آموزشی تسهیلگری فعالیتهای آموزشی و فرهنگی در روستا

اولین بار کتابداران جوان “کانون توسعه فرهنگی” را در سال 1388 در سومین کارگاه آموزشی در روستای سرسبز و زیبای “اسب ­چین” در تنکابن دیدم. در آن کارگاه که موضوع آن “نقش و ارتباط کتابدار روستا با مدرسه” بود، کتابداران هنوز در آغاز کار و در تلاش برای جذب هرچه بیشتر اهالی روستاها به کتابخانه و تجهیز و توسعه منابع آن بودند. کتابخانه هنوز در زندگی روستاییان جا نیفتاده بود و نیازها ، مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی هر روستا برای کتابداران چندان مشخص نشده بود.

معهذا در آن زمان کتابداران کانون، با غرور و افتخار از پیشرفت کار خود در زمینه جذب مادران جوان و علاقه آنان به کسب آگاهی از روشهای سالم تربیتی و تلاش ­های خود برای بسیج دختران روستا صحبت می­کردند. ازاینکه چگونه توانسته اند مقاومت های اولیه ­ای را که ناشی از تردید در مقابل هر حرف و حرکت تازه و هر قدم جدید است به تدریج کاهش دهند .این که با جلب اعتماد والدین، دخترانی را که در گذشته اجازه نداشتند پس از ساعت چهار بعداز ظهر در کوچه و خیابان دیده شوند، تا پاسی از شب در محیط امن و صمیمانه کتابخانه روستا گرد هم می ­آورند و برای آنان فرصتی فراهم می ­کنند تا در فضایی خارج از محیط بسته مدرسه، به مدد کتاب­های درسی و غیردرسی و سایر امکانات کمک آموزشی و تشکیل گروه ­های مطالعه از طریق تبادل تجربه باهم، یاد بگیرند و با شناخت بهتر استعدادهایشان و آگاهی از دنیای اطراف خود و امکانات آن بتوانند نقش موثری در خانواده و جامعه ایفا کنند.

این بار در ششمین کارگاه آموزشی کانون توسعه فرهنگی به نظر می­ رسید در چارچوب اهداف اولیه خود که کمک به دستیابی افراد بیشتری به دانش و اطلاعات و کاهش نابرابری ­های اجتماعی است، نقش اجتماعی موثرتری برای خود قائلند. کتابداران کانون، امروز با اعتماد به نفس به عنوان تسهیلگر و فعال اجتماعی گروه ­های سنی متعددی را زیر پوشش فعالیت ها و برنامه­های خود قرار داده و در ارتقای سطح دانش و فرهنگ روستاییان کشور گام بر می ­دارند.

در این کارگاه، کتابداران با نقش و وظایف جدید کتابدار روستا در حکم یک تسهیلگر اجتماعی و عامل توانمندسازی روستاییان آشنا شدند و به ویژگی ­های ضروری در تسهیلگری و مهارت ها و آموزش ­های مورد نیاز در ایفای این نقش پی بردند. سپس با روش های عملی، تهیه و اجرای یک پروژه اجتماعی در روستا آشنا شدند. در این زمینه طرح ­ها و تجربه­ های موفق کتابداران در نقاط مختلف جهان از سنگال در افریقا گرفته تا مناطق محروم و دورافتاده کشورهای اروپا و امریکا تشریح شد. به طور مثال، فعالیت­ های اجتماعی کتابداران برخی از روستاهای کلمبیا در امریکای جنوبی برای پیشگیری و متوقف ساختن خشونت بزرگسالان برعلیه کودکان مورد بررسی قرار گرفت. در این منطقه، کتابداران با برگزاری یک کارگاه آموزشی به طور نمادین کودکان را برعلیه خشونت و بدرفتاری واکسینه می کنند و از شرکت ­کنندگان تعهد می­ گیرند که رفتار شایسته ­ای با کودکان داشته باشند.

tashilgari 1

شرکت کنندگان در کارگاه آموزشی کانون، همچنین با طرح “کالج پابرهنه ­ها” در منطقه تیلونیا در هند آشنا شدند، جایی که اهالی روستا در مقابله با افت تحصیلی فرزندان خود و کیفیت ضعیف آموزش وپرورش در مدرسه قدم پیش گذاشته و مدارسی را منطبق با نیازها، شرایط اقتصادی و ساعات فراغت کودکان و نوجوانان خود تاسیس کرده ­اند.

پروژه “انجام تکلیف شب در محله” برای کودکانی است که به خاطر فقر اقتصادی و فرهنگی از حمایت و نظارت اولیاء خود محرومند. طرح محافظت از حیات ­وحش منطقه، پروژه “چای و گفتگو” برای خانم ­های روستا در زمینه مسائل مربوط به نوجوانان و روش ­های سازنده تربیتی، در خانه و مدرسه، از طرح ­هایی بود که با استقبال کتابداران روبرو شد و جزئیات آن مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. به همین ترتیب، طرح موفق “مدیریت تعارض و میانجی­گری در مدرسه” در زمینه پیشگیری از ناسازگاری ­های رفتاری کودکان و تعدیل بحران ­های نوجوانی ارائه و نحوه به کارگیری این پروژه در مدارس روستا بررسی شد. در این کارگاه یکروزه، شرکت کنندگان فرصتی یافتند تا با تمرین آموخته ­های خود، به طراحی و تدوین پروژه ­هایی در جهت ارتقا سطح فرهنگی ساکنان روستای خود بپردازند و برخی از پروژه ­های انجام شده در روستای خود را به شرح زیر برای سایر کتابداران معرفی نمایند:

الف- حفظ و نگهداری محیط­زیست  

از بین پروه های کتابداران روستاهای آبادان، اجوارکلا و کتابخانه فاطمه ­ها  می ­توان از پروژه­ موفق “روستای بدون زباله” نام برد. در این پروژه مفید، کتابدار روستای اجوارکلا، درمازندران، با تشکیل گروه ­های سبز و آموزش کودکان، آنان را از محیط­­زیست و طبیعت اطراف خود آگاه کرده و با چگونگی حفظ و پاکیزگی و مراقبت از محیط و توسعه آن آشنا م ی­کنند. در پروژه مزبور که با همکاری دهیاران و شهرداری­ ها انجام می­شود، زباله­ های عمده روستا که سابقاً در گوشه وکنار انباشته شده و علاوه­ بر لطمه زدن به طبیعت زیبای روستا، موجب انتقال بیماری ­ها می­ شد، با کامیون­ های شهرداری به خارج از روستا منتقل می­ شود.  

tashilgari2

ب- حمایت از کودکان کار وخیابان 

هدف از این پروژه که طی چند سال گذشته در منطقه محرومی از شهر بندرعباس ارائه شده است، ارتقای سطح سواد و آگاهی کودکان محروم، توانمندسازی آنان به کمک آموزش، تأمین سلامت جسم و روان آن ها و درنهایت پیشگیری از آسیب­ های اجتماعی بود.

در این پروژه، تسهیلگران اجتماعی ابتدا با مشاهده کودکان کارو خیابان و صحبت با آنان، کودکان آسیب ­پذیر را شناسایی کردند و سپس با گردهم­ آوردن آنان زیر یک سقف ، با نظارت معلمی مجرب آنان را آموزش دادند. آموزش کودکان شامل بهداشت فردی، نحوه کنترل خشم و پرخاشگری، سوادآموزی و ارتقای سطح آگاهی آنان بود.

نتیجه این پروژه افزایش روزافزون کودکان خیابانی مراجعه ­کننده به این مرکز بود که طی چهار سال از 15 نفر به 185 نفر رسید. این پروژه متاسفانه به رغم اثرات مثبت آن از جمله کمک به بهبود شرایط زندگی کودکان خیابانی در استان و پیشرفت ­های حاصل، به علت موانع و محدودیت­ های اعمال شده از مدتی قبل متوقف مانده است.

ج- جذب افراد روستا به کتابخانه 

پروژه فوق با هدف ارتقا سطح فرهنگی روستا و کمک به حفظ و نگهداری میراث فرهنگی در روستاهای گنجه(رودبار)، فهرج(کرمان) ، اورامان و روستای گلین (کردستان) به شرح زیر اجرا می­ شود و همه افراد روستا را از همه سنین و با هر نوع سواد و معلومات دربر می­ گیرد :

1- مراقبت های دوران کودکی و آموزش کودکان زیر 6 سال

2- ارائه کلاس ­های هنری، تقویتی، ورزشی ، مهارت­ های زندگی و اردوهای تفریحی برای دانش ­آموزان

3- کمک به کسب دانش کشاورزی، صنایع دستی، سوادآموزی و… برای بزرگسالان

4- کمک به حفظ ارتباط بین دو نسل و استفاده از تجربه ­های ارزشمند سالمندان. این برنامه همچین فرصتی را برای پر کردن ساعات فراغت سالمندان فراهم می ­آورد.

د- ارتباط کتابخانه با مدرسه روستا 

هدف از این پروژه که در خراسان جنوبی اجرا می­ شود، ایجاد پیوند و ارتباط مثبت بین دانش ­آموزان و کتابخانه است. این پروژه با همکاری کانون پرورش فکری کودکان، معلمان مدارس روستا، دانش ­آموزان و اولیای آنان، کمیته امداد، مرکز فنی- حرفه ­ای و مرکز مشاوره روستا اجرا می­ شود و شامل تشکیل گروه ­های تحقیق و مطالعه در کتابخانه، انتخاب موضوع تحقیق و معرفی منابع است.

در این پروژه دانش ­آموزان در محیط خارج از مدرسه به یادگیری می­ پردازند و به کمک کتاب های غیردرسی، امکانات کمک آموزشی کتابخانه و راهنمایی کتابداران و مربیان مدرسه به علائق و استعدادهای خود پی می ­برند و در محیطی صمیمی فارغ از رقابت­ های ناسالم معمول،به شکوفایی استعدادهایشان می­ پردازند.

6th6

تجربه­ هایی که هریک از کتابداران در کارگاه آموزشی ارائه کردند، با بحث و تبادل نظر همراه بود و همکارانشان پیشنهادهایی برای بهبود و تکمیل پروژه ­ها ارائه دادند. خانم مریم اسماعیلی، کتابدار روستای اجوارکلا می ­نویسد: “زندگی ما در کتابخانه با خاطرات تلخ و شیرین بسیاری همراه است که هریک از آن ها به ما درس زندگی می­ دهد. ما کتابداران به رغم همه موانع و مشکلاتی که پیش پایمان قرار دارد، همه تلاش خود را برای تحقق اهدافمان که همان به تعالی رساندن زندگی و ارتقای فرهنگی مردم خوب سرزمینمان است، ادامه خواهیم داد.”

  • دکتر زهرا بازرگان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، تهران – شهریور 1393

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پست بعدی

خاطره ی یک تلاش

این خاطره ای است از خانم حسن پوری، مدیر موسسه ی “نور و رحمت” که در زمینه ی مبارزه با آسیب های اجتماعی کار می کند. خانم حسن پوری و سه نفر از همکارانشان در دوره ی ششم آموزش کتابداران روستایی مهمان کانون توسعه فرهنگی کودکان بودند. نوشته ی زیر […]

کمک به طرح های کانون